Allerlei, Knoeien en Groeien, Uncategorized

“In de hoek jij!” – Vragen rond straffen en belonen thuis en in de klas – deel 2

door knoeienengroeien

Waar het hart van vol is lopen mijn schrijfsels van over. Ik doe het onderwerp onrecht aan als ik het niet grondiger uitspit en ik vind het leuk om hier en daar kleine zaadjes te planten, want daar sta ik zelf ook heel graag voor open. Vandaar deel 2 over straffen en belonen. Zoek je het eerste deel, klik dan gauw even op deze link. Veel leesplezier en denk er vooral het jouwe van. 😉

Kinderen groot brengen is volgens mij één van de mooiste en moeilijkste dingen ter wereld en iedereen heeft daar zijn eigen gedacht over wat het beste is. Toch vind ik het nodig om dingen die vanzelfsprekend lijken “omdat het hier nu eenmaal altijd zo gebeurd” in vraag te stellen. Hoe meer ik erover lees en opzoek, hoe meer ik ervan overtuigd ben dat het manipuleren van gedrag door middel van straffen en belonen niet bij mijn visie op opvoeden past.

“Een kind is geen diertje dat je zomaar kan africhten zodat het klakkeloos doet wat jij wil, ook al is die opvoedingstechniek op korte termijn uiterst succesvol en schijnbaar veel makkelijker toe te passen dan in dialoog gaan met je kroost.”

Het verschil tussen straffen en begrenzen

Ik voel me er als opvoeder niet goed bij, dus ik straf of beloon liever niet. Maar ik wil ook niet dat kinderen over me heen lopen en soms moet ik ze behoeden voor gevaar. Je gaat een kind toch niet zijn zin geven als het zomaar ergens de straat wil oversteken. Dan hou je het tegen ook al wordt het boos. Daarom heb ik me voorgenomen om duidelijke grenzen te stellen. Ik wil me verder verdiepen in opvoeden zonder straffen, zonder beloning maar met een liefdevolle begrenzing en ruimte voor communicatie. Dat klinkt nogal plechtig allemaal, maar ik denk dat je hierbij zoveel kan winnen op lange termijn en dat dit eigenlijk in alle menselijke relaties van belang kan zijn.

Wanneer je gaat straffen ga je extra leed toebrengen

Er is een heel arsenaal aan straffen beschikbaar. vb. Je kind lust iets niet en wil zijn bord niet leegeten. Je zet het kind “in de hoek” (vanaf welke leeftijd kennen kinderen het wiskundige begrip hoek!?), je gooit het bord zomaar weg, je geeft het kind een klap (of noem je dat een pedagogische tik!?), je scheldt het uit, je ontzegt het zijn dessertje, je kleineert of je zegt dat hij niet naar zijn vriendje mag gaan spelen. Lang na de feiten kom je hierop terug en je doet dat bij uitstek bij andere mensen die hier totaal niets mee te maken hebben omdat ze er vb. niet bij waren zodat het kind zich nog eens slecht kan voelen.

Er is geen ruimte voor onderhandeling of tegenspraak en dreiging en angst gaan hand in hand. De straffer houdt geen rekening met kennis, gevoelens en behoeften van het kind. Een straf is vaak helemaal niet in verhouding met de actie van het kind. vb. je mag een week niet op de Play-station omdat je te laat thuis kwam. Het vloeit vaak voort uit onmacht en hangt af van het niveau van irritatie van de gever. De gever gaat zich eigenlijk “verlagen” tot op peuter/kleuter-niveau en ook op deze manier reageren vb. “Nu ben jij mijn vriend niet meer hoor!” Straffen blijkt zeer effectief maar het schaadt je relatie tot op een punt dat je tiener misschien helemaal niet meer luistert en fel van leer trekt of je compleet buitensluit en zich terugtrekt in zichzelf. Straffen werkt pesten en faalangst in de hand en ondermijnt het zelfvertrouwen.

“Een beetje menselijkheid is zoveel kostbaarder dan alle regels van de wereld.“

Jean Piaget, Zwitsers psycholoog

Wanneer je een kind gaat begrenzen dan dient dat om de veiligheid te vrijwaren en je eigen grenzen duidelijk te maken

Het juiste gedrag eindeloos herhalen en voordoen is de boodschap en dat lijkt niet de makkelijkste en snelste weg. Je lange termijndoelen (waar jullie samen als ouder naartoe willen streven met jullie kinderen) empathie (dit kan je nog niet van kleine kinderen verwachten) en respect voor elkaar liggen aan de basis. Hoe wil ik dat ze mij behandelen? Soms moet je je hogere macht inschakelen als er bijvoorbeeld gevaar dreigt of je moet ergens op tijd geraken. vb. Onrijpe kinderen doen elkaar vaker pijn omdat ze simpelweg nog niet genoeg inlevingsvermogen hebben. Begrenzen doe je vb. door het kind zijn handjes vast te houden en zijn gevoelens van onmacht de vrije loop te laten gaan. Het mag tegenstribbelen en heel boos worden, maar het leert ook gaandeweg dat je anderen geen pijn mag doen. Begrenzen is noodzakelijk en maakt kinderen assertiever.

Grenzen stellen en aware parenting

Ieder kind is nu eenmaal uniek en soms weet ik het echt niet. Ook als mama is het vaak een moeilijk evenwicht. Dat ervaren we hier dagelijks met een peuter van drie in huis.

Toon heeft het gillen in huis ontdekt sinds hij naar school gaat en roept te pas en te onpas keihard "MAMA!" De koningin van de Nacht is er niets tegen. Omdat we gillen in huis niet ok vinden nemen we Toon naar buiten. Daar mag hij zich volledig laten gaan. Ik vraag dan: Toon heb je genoeg geroepen? Daarna kunnen we rustig terug naar binnen en heeft hij kunnen ontladen. Die energie in dat peuterlijf moet er op één of andere manier toch uit en als dat op dit moment best gaat met een semi-gecontroleerde gilpartij in de tuin is dat prima voor mij.

“Aware Parents stellen redelijke grenzen, gidsen kinderen met vriendelijke hand naar gewenst gedrag en overzien ieders noden bij het oplossen van conflicten. Ze controleren kinderen niet met straffen, beloningen, omkoping of bedreigingen van welke soort dan ook.”

Aletha Solter
Gooien met speelgoed, nog zo'n leuke. Wanneer de Duplo door de lucht zwiert omdat die handjes nog niet altijd kunnen wat dat hoofd van plan is bied ik een alternatief aan. Gooien met een kersenpitkussentje. Dit lukt niet altijd, maar het is wel iets dat hem deugd kan doen. Als het gerief van het speelgoedkeukentje door de lucht keilt laat ik Toon het zelf opruimen door hem een bakje aan te bieden. Ik vertel hem dat ik het niet leuk vind dat er zoveel rommel in de kamer ligt omdat ik er moe van word. We maken er een opruimspel van en dat lukt meestal vrij goed. Ik ben immers niet van plan om steeds weer zelf de boel op te ruimen tot ik het echt beu ben en barst.

“Aware Parents zorgen voor zichzelf en zijn eerlijk over hun eigen noden en gevoelens. Ze offeren zichzelf niet op tot ze wrokkig worden.“

Aletha Solter
Januari 2021: Toon doet tijdens het eten zijn voet op tafel compleet met uitdagende gelaatsuitdrukking. Voor hem totaal geen probleem want hij kent die sociale regel nog niet. Wij vinden dat niet kunnen en wanneer het voorvalt grijpt één van ons in om verwarring te voorkomen. We zeggen hem duidelijk dat hij dat niet mag doen en vragen om aub zijn voetje weg te halen. We houden niet van voetjes op tafel.

Probleem: Toon herhaalt zijn actie en met een stralende glimlach vraagt onze peuter: "mama boos?" 

Dat is een rooie lap op een stier en ik voel mijn ergernis stijgen. Wat moet ik hiermee? Negeer ik het gedrag, word ik boos of sleur ik hem na de zoveelste keer van zijn stoel? 

Ik besef ondanks mijn stijgende frustratie dat hij mij niet wil pesten, maar dat hij in volle ontwikkeling is. Deze zoektochtjes en experimenten horen er nu eenmaal bij. Toch vind ik zo'n gedrag niet kunnen en herhaal ik de boodschap. Ik dreig niet met een straf of een "want- anders-verhaal". Ik wil niet gaan strijden.

Toon luistert niet en haalt zijn voeten niet van tafel. Ik schuif zijn stoel naar achteren en buk me om op ooghoogte te komen. Ik vertel hem dat hij dit niet mag doen omdat ik het niet leuk vind om steeds weer die tafel te poetsen. Ik gebruik expres de ik-boodschap en ik vertel over mijn eigen gevoel. "Mama boos?" herhaalt Toon vragend. "Neen, ik ben niet boos. Ik vind het niet leuk dat je je voeten op tafel zet." 

Toon probeert het sporadisch nog eens opnieuw, maar we blijven hem duidelijk dezelfde boodschap geven. 
De fun is er na ettelijke eetmomenten af en hij laat zijn voetjes staan. 

Op dit moment is hij er volledig mee gestopt. Deze aanpak duurt langer dan wanneer we hem straf zouden geven, maar het zorgt er wel voor dat Toon geen angstgevoelens ontwikkelt én hij merkt dat wij ook respectvol met iedereen van het gezin omgaan.

Time out of time in?

Het komt in de klas voor dat ik het echt even niet weet wat ik met een kind moet aanvangen. Het lijkt wel of dat kind mij wil pesten en het bloed van onder mijn nagels haalt door vervelend gedrag. Het is menselijk om kwaad te worden en een kind op de gang te zetten. Vaak helpt dat om zelf terug rustig te worden. Wanneer een kind dan niet luistert en het uit die time-out komt, dan borrelt het vanbinnen. Wat doe je dan? Ga je het kind negeren? Vraag je hulp of stuur je het naar de directie? Dat gevoel van frustratie kan je al snel laten overgaan naar het geven van een straf.

“A society in which no one is willing to risk being called a troublemaker is a place where power is certain to be abused.” 

Alfie Kohn, The Myth of the Spoiled Child: Challenging the Conventional Wisdom About Children and Parenting

Een time out wordt door sommige kinderen als een zware straf ervaren. Het kind wordt totaal genegeerd, op zichzelf gezet en van alles wat hem lief is afgezonderd. Het kind raakt het vertrouwen kwijt en voelt zich niet meer gehoord. Hierdoor zal het niet snel meer met problemen en verdriet bij de opvoeders komen. Het zal geen oplossing bieden voor het gedrag, alleen maar voor verwijdering tussen de opvoeder en het kind. “Ga nu maar eens eventjes goed nadenken!” Wedden dat het kind alleen maar denkt aan hoe het er uit kan komen?

Een alternatief voor een time out is een time in. Je blijft als ouder of opvoeder fysiek en emotioneel beschikbaar voor het kind en zondert je niet af. Wanneer het heel erg is probeer je niet op het kind in te praten want dat heeft geen zin, maar blijf je er gewoon bij. Op deze manier help je je kind zijn emoties te reguleren en leef je voor hoe je door zelf kalm te blijven iemand kan helpen.

“Door een time-out missen ouders de kans om hun kind echt iets te leren. Kinderen worden er alleen maar bozer van, terwijl je met een time-in juist een belangrijk leermoment creëert. “Als je duidelijke grenzen aangeeft terwijl je de nadruk legt op samenwerking, communicatie en respect, dan geeft dat kinderen de kans om te oefenen om actieve, empathische mensen te zijn, die goed beslissingen kunnen nemen. Dit soort zelfreflectie creëer je binnen de relatie, niet in isolatie. En dat maakt het ouderschap op de langere termijn effectiever en veel bevredigender.”

Daniel J. Siegel

Hoe pedagogisch is de “pedagogische” tik?

Klaar Hammenecker, een kinderpsychologe die ik ook volg op Instagram was uitgenodigd in het VRT journaal met als boodschap dat het not done is om kinderen te straffen met fysiek geweld. Op haar persoonlijke account vertelde ze dat ze na de uitzending nogal wat felle en aanvallende reacties kreeg. Dat is spijtig genoeg niet vreemd, want als je je nek voor iets durft uit te steken dan kan het wel eens voorkomen dat je gratis en voor niets een hoop bagger over je heen krijgt. De “pedagogische tik” is zo één van die onderwerpen waarover iedereen wel een mening heeft. Zonde, want ook deze dame heeft wel een punt wanneer ze stelt dat deze tik helemaal niet zo pedagogisch is. In de lerarenopleiding zat hij alvast niet in mijn lesprogramma.

In België is je kinderen slaan nog steeds niet bij wet verboden ook al heeft meer dan één kinderrechtencommissaris hiervoor gepleit. Daaruit kunnen we dus heel kort door de bocht concluderen dat onze overheid (hallo Theo Francken) een beetje geweld nog steeds goedkeurt als een mogelijk middel om kinderen terecht te wijzen. Of is het niet de taak van de overheid om kinderen daartegen te beschermen? Op sociale media laaide de discussie hoog op.

Je kind een klets geven op zijn poep omdat je vb. geschrokken bent dat het zomaar wegliep en je daarna rot voelen en beloven om het nooit meer te doen is geen pedagogische tik. Dat is een angstreactie en geen opvoedstrategie. Moet de overheid altijd ingrijpen? Dat is een interessante vraag, maar bij kinderen die herhaaldelijk huiselijk geweld ondergaan moeten er meer middelen beschikbaar zijn om hen te beschermen. Het is voor hen dat je het doet. Geweld tegen kinderen zal spijtig genoeg altijd blijven bestaan achter gesloten deuren en de schade van psychologisch geweld is niet te onderschatten. 

“Wat voel je als kind als je zo’n klets incasseert? Wat leert het kind hiervan? Wat voel je als ouder als je hand uitschiet, klaar om toe te slaan? Wat voel je als je het resultaat van je slag onder ogen ziet? Wat voel je als je het kind ziet wenen of als het zelfs niet reageert omdat het dit wel vaker te verduren krijgt? Waarom doe je zoiets? Herhaal je dingen die er ook bij jou gebeurd zijn omdat je dat ok vindt of omdat je niet beter weet op dat moment? Praat je het goed? Ga je het minimaliseren of blijft het knagen?”

Ik heb het gelukkig nooit zelf gekregen, want vooral mijn moeder was en is een felle tegenstander. Danku hiervoor, want het lijkt mij best eng om dit als kind mee te maken. Misschien klinkt dit overdreven, maar het lijkt mij toch eerder een vernederende techniek die je als ouder nog eens opzadelt met een schuldgevoel. Ik zou ongerust zijn als je dat niet had na het slagen van je kind, toch?! Dan heb je hulp nodig.
Toch heb ik het ouders aan vriendinnetjes zien geven en dat vergeet ik nooit van mijn leven. Ik vond het als kind al zo choquerend.

Mijn mama vertelde ook dat haar vader hen soms in het gezicht kletste als hij ontdekte dat ze bij elkaar in bed kropen omdat één van de broers of zussen schrik had ’s nachts. Dat vind ik zo’n vreemde reactie. Als ik erover nadenk is het ook enorm verwarrend en tegenstrijdig. “Mama mag mij pijn doen maar ik mag geen andere mensen pijn doen.” Is slagen niet een ultieme vorm van opgekropte frustratie en controleverlies? Werk alsjeblieft aan jezelf zou ik zeggen.

Liefdevol begrenzen en democratisch opvoeden

Aletha J. Solter geeft in haar boeken en lezingen verscheidene voorbeelden van drie verschillende benaderingen in het opvoeden: autoritair, toegeeflijk of democratisch. 

vb. Een baby van 15 maanden stribbelt tegen als het tijd is om weg te gaan. Autoritair: ouder pakt het kind zonder pardon op en neemt het mee. Toegeeflijk: ouder laat het kind spelen maar komt te laat op het werk. Democratisch: ouder pakt een speeltje dat de baby mee kan nemen.

Zet je grotere kracht in om je kind van gevaar te behoeden of wanneer het niet anders kan omdat je anders (ik zeg maar wat) je vliegtuig kan missen of te laat komt op je werk.

  1. Waarschuw het kind van te voren wat er gaat gebeuren.
  2. Geef uitleg.
  3. Wees vastberaden maar wel liefdevol.
  4. Laat toe dat het kind protesteert en huilt.
Toon had koorts (later bleek dat hij een dubbele oorontsteking had) en moest bij de dokter zijn oortjes laten nakijken. Hij was absoluut niet van plan om mee te werken. Hij besefte door zijn leeftijd immers nog niet dat dit belangrijk was en dat ze hem geen pijn ging doen.

1. Ik vertelde Toon heel rustig dat de dokter hem beter ging maken en dat ze hem ging nakijken. 
2. Ik vertelde dat ze daarvoor met een apparaatje in zijn oortjes moest kunnen kijken om te zien of zijn oortjes rood waren vanbinnen.
3. Ik klemde Toon stevig maar niet brut tegen me aan en ik zorgde ervoor dat de dokter haar werk kon doen. Toon ging wild tekeer en krijste.
4. Ik probeerde hem gerust te stellen en ik toonde begrip door te zeggen dat het inderdaad niet fijn is om je bij de dokter te laten onderzoeken. Het protest en het huilen duurde niet lang.

Advocaat van de duivel

  • Waarom zou je kinderen belonen met stickertjes of voedsel voor zoiets normaal als een plasje of een drolletje in het potje? Een natte broek hebben is toch erg genoeg? Een plasje is toch een wonderlijk gebeuren voor een peuter?
  • Waarom zetten we kinderen “in de hoek”? Komt ieder kind op die manier tot rust of blijft het daar vanbinnen malen?
  • Waarom zou je driftbuien of lastig gedrag negeren? Wat schuilt er achter die gevoelens en daden? Zouden we het fijn vinden als iemand dat bij ons zou doen wanneer we ons onrechtvaardig behandeld voelen of geen woorden hebben om onze gevoelens te uiten?
  • Waarom zou je kinderen belonen met een koekje/snoepje ALS ze flink AL hun fruit opeten in de klas? Dan geef je impliciet toch de boodschap dat fruit niet lekker is en dat je ALLEEN fruit eet om het koekje te krijgen of om de juf te paaien?
  • Waarom zou je beginnende leerkrachten aanraden om te roepen tegen kinderen als ze niet luisteren? Is roepen geen teken van zwakte?
  • Waarom zou je beginnende leerkrachten aanleren om gedrag van kinderen te gaan manipuleren door een straf- en beloningssysteem uit te dokteren? Wat met intrinsieke motivatie vanuit het kind zelf?
  • Waarom zou je kinderen hun blaas proberen te controleren met plaskaarten? Gebruiken alle kinderen van de klas deze uitjes naar de toiletten om te profiteren of zijn ze gewoon even het leren en concentreren moe? Hebben volwassenen dat ook niet soms?
  • Waarom moeten kinderen ALTIJD hun hele bord leegeten dat je zelf als ouder hebt ingeschept? Weten we dan exact hoeveel honger ze hebben op dat moment van de dag en vinden we het leuk om hier over te strijden? 
  • Waarom zou je als juf de brooddozen van ALLE kinderen moeten controleren om te zien of AL die boterhammen op zijn? Verwachten ouders dat van de juf? Is het ok om ze tijdens de volgende speeltijd terug mee te geven? 
  • Waarom zouden we kinderen straffen voor het uiten van gevoelens? Is dat niet net een teken dat je kind zich veilig genoeg voelt om zijn gevoelens bij jou te durven uiten?
  • Waarom zouden kinderen helemaal geen inspraak mogen hebben over dingen die hen aangaan? Staan we als ouder en als leerkracht boven de kinderen? Staat de directeur boven de leerkrachten? Waarom zouden we kinderen niet serieus nemen?
  • Ben je zwak als je toegeeft tegenover jezelf dat je het eventjes niet meer weet?

Kinderen zijn onze spiegel

Willen we dat kinderen ons en anderen met respect behandelen, dan moeten we dat voorleven. Kan je er niet tegen dat iemand je onderbreekt tijdens een gesprek? Doe het dan ook niet bij je kind. Vind je het verschrikkelijk als je genegeerd wordt wanneer je bang, boos of verdrietig bent? Probeer er ook voor je kind te zijn.

“Aware Parents werken aan hun bewustzijn van de interferentie tussen pijn uit hun eigen kindertijd en hun vermogen om een goede ouder te zijn. Ze doen gewetensvolle inspanningen om zoveel mogelijk te voorkomen dat ze eigen pijn doorgeven aan hun kinderen.”

Aletha Solter

Geef je je kind al eens een mep of scheld je het uit? Accepteer dan de gevolgen dat je kind dit normaal gaat vinden en zulk gedrag sneller tegenover anderen en misschien later (als de eerste schrik er wat af is) ook tegenover jou gaat gebruiken. Kinderen blijven immers niet klein. Als we als opvoeder herhaaldelijk respectloos gedrag vertonen tegenover onze kinderen, moeten we onder ogen durven zien dat ze dit misschien wel eens van ons geleerd hebben en kunnen we niet verwachten dat ze respect hebben voor anderen. 

“Oh, en wat die kleinigheid betreft dat u een domkop in mij ziet. Meester Frank, dat deert een ruimtevaarder niet.“

Kommil Foo – Ruimtevaarder

Het is altijd een goed idee om vastgeroeste ideeën in een nieuw daglicht te schijnen. Je hebt immers zelf een rijkgevuld verleden met opvoeders allerhande. Welke dingen neem je mee en welke laat je los? Kopieer je gedrag van een andere tijdgeest of ga je de uitdaging aan om zelf op zoek te gaan? Elke dag is een goed moment om voor nog meer verbinding en liefde te kiezen met vallen en opstaan. Misschien is vandaag de dag?

Als je het als lezer ergens niet mee eens bent is dat natuurlijk prima. Leve de vrije mening, leve het buikgevoel en leve de discussie.

Veel liefs, Annelies x

Enkele leestips

Plaats een reactie